Ilość przyjmowanych leków zależy w dużej mierze od naszego stanu zdrowia. Jednym wystarczą suplementy z witaminami i minerałami, innym – liczne tabletki umożliwiające prawidłowe funkcjonowanie. Z uwagi na to, warto zdawać sobie sprawę z tego, jak przyjmować najpopularniejsze preparaty oraz do jakich konsekwencji mogą prowadzić interakcje. A czym one są?
Interakcje leków, czyli o co tu chodzi?
W Polsce mamy dostęp do wielu leków, które mają inne nazwy handlowe, jednak ich skład różni się jedynie substancjami pomocniczymi. Oznacza to, że substancja czynna jest ta sama, a my możemy nieświadomie, wraz z innym preparatem przyjmować jej podwójną ilość. Jest to niebezpieczne, gdyż zwiększa ryzyko przedawkowania, co może powodować wystąpienie objawów ubocznych. Równie często sięgamy po leki OTC, czyli bez recepty i łączymy je z przyjmowanymi na stałe preparatami. Jednak, czy poszczególne substancje czynne mogą między sobą oddziaływać? Jak się okazuje – tak! Wówczas mamy do czynienia z interakcjami lekowymi, czyli wzajemnym oddziaływaniem na siebie co najmniej dwóch różnych substancji, które mogą prowadzić do:
- zmiany właściwości danej substancji czynnej,
- zmiany oddziaływania danej substancji czynnej na organizm,
- zwiększenie prawdopodobieństwa działań niepożądanych.
Osoby, które przyjmują wiele preparatów leczniczych na raz, powinny dowiedzieć się u lekarza lub farmaceuty, czy poszczególne związki czynne nie wchodzą ze sobą w groźne interakcje. Oznacza to również, że każdy z nas powinien mieć podstawową wiedzę odnośnie najważniejszych i najczęstszych interakcji, jakie zachodzą zarówno między lekami, jak i między lekiem a pokarmem.
Rodzaje interakcji leków
Interakcje leków to dość skomplikowana sprawa, zwłaszcza jeśli ktoś nie posiada szczegółowej wiedzy w tym temacie. Mogą one stanowić przyczynę zmiany stężenia leku we krwi, przez co leczenie jest nieskuteczne lub mogą oddziaływać na nasz organizm – w pozytywny lub niestety, częściej negatywny sposób. Oznacza to, że z uwagi na mechanizm powstawania i występowania interakcji, można podzielić je na trzy główne kategorie – interakcje farmaceutyczne, farmakokinetyczne i farmakodynamiczne. A czym się wyróżniają?
Interakcje farmaceutyczne
Pierwszą wymienioną kategorią są interakcje farmaceutyczne, które zachodzą poza organizmem pacjenta. Najczęściej wynikają one z nieprawidłowego sposobu przechowywania, przygotowania lub podania leku. Wydawać by się mogło, że nie ma to dla nas żadnego znaczenia, jednak nic bardziej mylnego! W nieodpowiednich warunkach mogą zachodzić interakcje o podłożu:
- fizycznym, czyli poprzez zmianę właściwości fizycznych leku,
- chemicznym, czyli poprzez zachodzenie różnych reakcji między substancjami, co doprowadza to inaktywacji jednego z leków.
Interakcje farmakokinetyczne
W przeciwieństwie do interakcji farmaceutycznych, farmakokinetyczne zachodzą po przyjęciu określonych leków. Dochodzi tutaj do zmiany działania pod wpływem zmiany stężeń w ustroju. Substancje czynne mogą oddziaływać na siebie w różny sposób, w zależności od etapu. Oznacza to, że możemy je podzielić na interakcje zachodzące na etapie:
- wchłaniania – wówczas następuje utrudnienie, opóźnienie lub zmniejszenie wchłaniania substancji leczniczej, przez co następuje zmiana stężenia leku we krwi oraz jego działania,
- dystrybucji, czyli rozmieszczenia leku w organizmie – tutaj substancje konkurują ze sobą w dostępie do białek osocza, z którymi się wiążą, przez co może dochodzić do wypierania jednych substancji przez drugie, co uniemożliwia działanie poszczególnych leków,
- metabolizmu – niektóre substancje lecznicze przyczyniają się do hamowania lub pobudzania aktywności enzymów w wątrobie, przez co modyfikują działanie danych związków aktywnych,
- eliminacji – większość leków eliminowana jest przy pomocy nerek, jednak niektóre substancje zawarte w lekach mogą zmniejszać przepływ krwi przez nie, co oznacza, że wydłużają czas przebywania innych leków w organizmie.
Interakcje farmakodynamiczne
Z tego rodzaju interakcjami również mamy do czynienia już wewnątrz naszego organizmu. Zachodzą one na skutek podania dwóch lub więcej leków, przy czym po ich połączeniu w ustroju dochodzi do zmiany działania. Samo stężenie substancji leczniczych pozostaje bez zmian, jednak efekt końcowy może być zupełnie inny, niż oczekiwano. Wyróżnia się tutaj dwa podstawowe typy działania, czyli:
- efekt antagonistyczny, czyli znoszenie działania terapeutycznego jednego leku przez inny,
- efekt synergistyczny, czyli wzmocnienia działania terapeutycznego jednego lub większej ilości leków.
Interakcje między lekami
Choroba nie wybiera, co oznacza, że każdy z nas może mieć choroby współistniejące. Sprowadza się to do stosowania kilku leków w ciągu doby, aby móc zapobiec rozwojowi choroby lub działaniom niepożądanym. Z uwagi na to, warto znać kilka najczęstszych interakcji, jakie zachodzą między popularnymi preparatami oraz substancjami czynnymi.
Leki a paracetamol
Paracetamol to substancja czynna, po którą chętnie sięgamy w przypadku gorączki czy pojawiającego się bólu. Wchodzi on w skład wielu preparatów złożonych – w tym na przeziębienie czy grypę. Z uwagi na ten fakt, bardzo łatwo ją przedawkować. Maksymalna dawka paracetamolu, jaka osoba dorosła może przyjąć w ciągu doby, to 4 g, a w przypadku kilkudniowego leczenia – 2,5 g. Co więcej, nie zaleca się stosowanie go z:
- lekami przeciwpadaczkowymi, barbituranami i etanolem, gdyż zwiększa ryzyko działania hepatotoksycznego,
- lekami nasennymi i uspokajającymi, które nasilają jego przeciwbólowe działanie,
- lekami z grupy NLPZ, ponieważ zwiększają ryzyko uszkodzenia nerek.
Leki a kwas acetylosalicylowy
W skrócie ASA – jest on niesteroidowym lekiem przeciwzapalnym (NLPZ), który działa przeciwbólowo, przeciwgorączkowo, przeciwzapalnie, a także hamuje agregację płytek krwi. Dostępny jest bez recepty, jednak wchodzi w interakcje z licznymi lekami. Przede wszystkim nie należy łączyć ASA z:
- ibuprofenem, gdyż osłabia on jego działanie kardioprotekcyjne,
- innymi NLPZ, bo prowadzą do nasilenia działań niepożądanych tej grupy, które są związane ze zwiększonym ryzykiem uszkodzenia nerek lub przewodu pokarmowego,
- lekami przeciwzakrzepowymi i doustnych leków przeciwcukrzycowych, ponieważ doprowadza do zwiększenia ich stężenia we krwi, co prowadzi kolejno do zwiększenia ryzyka krwawień i hipoglikemii.
Leki a węgiel aktywny
Węgiel aktywny jest chętnie stosowany w przypadku biegunki lub wzdęć. Dzięki właściwościom absorpcyjnym ma zdolność do wiązania się z innymi substancjami, takimi jak bakterie czy toksyny. Niestety, cecha ta ma swoje zalety, jak i wady, gdyż powoduje zmniejszenie wchłaniania wielu leków. Wyróżnia się tutaj przede wszystkim:
- leki przeciwzakrzepowe,
- tabletki antykoncepcyjne,
- salicylany,
- barbiturany,
- antybiotyki.
Nie oznacza to, że przy przyjmowaniu tych preparatów nie można równocześnie stosować węgla aktywnego. Zaleca się, aby odczekać co najmniej dwie godziny przed lub po zażyciu innych leków.
Leki a minerały
Obecnie coraz więcej osób zażywa preparaty z minerałami. Niestety, one również mogą wchodzić w interakcje z innymi lekami. Z uwagi na to, warto wiedzieć, że wapń zmniejsza działanie niektórych antybiotyków i chemioterapeutyków, a także hormonów tarczycy, może powodować wzrost toksyczności glikozydów nasercowych. Warto również pamiętać, że przy terapii nadciśnienia lekami blokującymi kanały wapniowe należy regularnie kontrolować ciśnienie, gdyż mogą być one mniej skuteczne. W przypadku żelaza – zmniejsza on działanie leków przeciwbakteryjnych (np. tetracyklin), leków obniżających ciśnienie krwi i leków stosowanych w chorobie Parkinsona. Głównymi zaleceniami jest nieprzyjmowanie preparatów zawierających żelazo czy spożywanie pokarmów bogatych w ten składnik od razu po przyjęciu wymienionych leków. Równie dużą popularnością cieszy się suplementowanie magnezu, jednak warto tutaj pamiętać, że wpływa on negatywnie na metabolizm czy wchłanianie wielu leków. Wyróżnia się tutaj leki przeciwnadciśnieniowe, przeciwzakrzepowe, przeciwlękowe, przeciwpsychotyczne, przeciwgrzybicze.
Leki a witaminy
Witaminy pełnią wiele ważnych funkcji w organizmie, dzięki czemu możemy cieszyć się dobrym zdrowiem. Niestety, współczesny styl życia, niezdrowe posiłki czy choroby przewlekłe często doprowadzają do ich niedoborów, przez co konieczna jest suplementacja. Należy tutaj zauważyć, że witaminy również mogą wchodzić w interakcję z lekami, a do tych najczęstszych zalicza się:
- witaminę D, która nie powinna być przyjmowana ze środkami zobojętniającymi zawierającymi glin, barbituranami, fenytoiną, glikokortykosteroidami czy glikozydami nasercowymi,
- witaminę E, która nie powinna być stosowana z doustnymi lekami przeciwzakrzepowymi, witaminą K lub estrogenami,
- witaminę K, która nie powinna być używana równocześnie z lekami przeciwzakrzepowymi,
- witaminy B6, która obniża lub całkowicie znosi wpływ lewodopy u osób chorych na Parkinsona,
- witaminę C, która zmniejsza wchłanianie zwrotne leków przeciwdepresyjnych oraz amfetaminy.
Interakcje między lekami a pożywieniem
Często nie zastanawiamy się, jak płyny lub pokarmy stałe, które spożywamy, wpływają na przyjmowane przez nas leki – czy zwiększają ich aktywność, a może zmniejszają. Jak się okazuje to, co jemy oraz to, czym popijamy tabletki, ma niezwykle ważny wpływ na ich działanie. Oto kilka najczęstszych interakcji leków z pokarmem.
Leki a sok grejpfrutowy
Sok z grejpfruta zawiera wiele składników, z czego niektóre z nich przyczyniają się do spowolnienia metabolizmu leków. Wówczas może dojść do zwiększenia ich stężenia we krwi, co może prowadzić nawet do zatrucia lekami. Należy uważać szczególnie przy lekach:
- przeciwhistaminowych, np. loratadynie,
- immunosupresyjnych, np. cyklosporynie,
- przeciwbólowych, np. kodeinie,
- nasennych, np. zolpidemie.
Z uwagi na to, nie zaleca się picia soku grejpfrutowego i jedzenia grejpfrutów co najmniej cztery godziny przed i po zażyciu leków.
Leki a błonnik
Błonnik pokarmowy jest ważnym elementem w diecie każdego człowieka. Ma on zdolność wiązania wody, przez co większa treść pokarmową i na długo powoduje uczuci sytości po posiłku. Zapobiega zaparciom, hemoroidom czy nowotworom jelita grubego. Niestety, z uwagi na swoją funkcję, może także zmniejszać wchłanianie leku z przewodu pokarmowego w wyniku jego adsorpcji. Skutkuje to zmniejszeniem stężenia leku we krwi, przez co terapia może nie przynieść oczekiwanych skutków. Tak jest w przypadku leków przeciwpadaczkowych czy antybiotyków.
Leki a alkohol
Żadnych leków nie należy popijać alkoholem – niezależnie od tego, czy jesteśmy w domu, na rodzinnym spotkaniu czy imprezie. Etanol przyczynia się zarówno do zmniejszenia, jak i zwiększenia stężenia substancji leczniczej we krwi. Pojawiają się również dodatkowe skutki uboczne. W przypadku leków przeciwbólowych (NLPZ), ich połączenie z alkoholem może zwiększać ryzyko krwawienia z przewodu pokarmowego. Natomiast paracetamol wchodzi w szkodliwą dla wątroby interakcję, przez co powstał niezwykle toksyczny związek. Należy także pamiętać, aby nie spożywać alkoholu w czasie antybiotykoterapii. Zaburza on efektywność terapii, może przyczyniać się do powstania antybiotykooporności oraz powoduje wiele działań niepożądanych, np. nudności, wymioty, bóle głowy.
Leki a kofeina
W pierwszej kolejności należy uświadomić sobie, że kofeina to alkaloid, który wchodzi w interakcję z lekami. Możemy ją znaleźć głównie w kawie i napojach energetyzujących, ale także herbacie czy kakao. Przyczynia się do tworzenia trwałych kompleksów, tym samym obniżając przyswajanie jonów magnezu czy żelaza. A jak to jest w przypadku leków przeciwbólowych? Kofeina daje efekt synergistyczny, nasilając ich działanie przeciwbólowe i przeciwzapalne. Warto jednak postawić na złożone leki, które zawierają ją już w swoim składzie. W ten sposób dostarczymy precyzyjną dawkę kofeiny, która nie wywoła takich efektów niepożądanych, jak kołatanie serca czy nerwowość. Inne, bardziej szkodliwe dla zdrowia działania mogą wystąpić przy popijaniu kawą aspiryny czy ibuprofenu.
Leki a posiłek
Leki można przyjmować wraz z posiłkiem, gdyż zwiększa on przyswajalność substancji czynnej. Jednak warto pamiętać, że nie jest to sztywna reguła, gdyż wyróżnia się wiele preparatów, które powinniśmy zażywać przed posiłkiem (gdyż obecność pożywienia obniża wchłanianie leku) lub po posiłku (gdyż brak pożywienia utrudnia wchłanianie leku). Kwestia ta tak naprawdę zależy od przyjmowanych przez nas substancji czynnych.
Zażywanie większej ilości leków może wiązać się ze zwiększonym ryzykiem występowania interakcji. Z uwagi na to, warto zdawać sobie sprawę z tego, jak nasze tabletki mogą reagować z pożywieniem czy innymi, przyjmowanym przez nas substancjami czynnymi.
